سازمان تجارت بینالمللسازمان تجارت بین‌الملل (ITO) مخفف International Trade Organization، یک سازمان بین‌المللی است و ۲۳ کشور اصلی که در سال ۱۹۴۸ موافقت‌نامۀ عمومی تعرفه و تجارت (گات) را امضاء کردند، در آن زمان درگیر تدوین منشوری برای تأسیس سازمان تجارت بین‌المللی پیشنهادی بودند که به‌صورت سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل اداره شود. هنگامی‌که آشکار شد منشور سازمان تجارت بین‌المللی به تصویب نخواهد رسید، طرح‌های مربوط به آن متوقف شد و گات که عمدتاً مبتنی بر بخش‌هائی از پیش‌نویس منشور سازمان تجارت بین‌المللی است، به‌عنوان تنها سند بین‌المللی ناظر بر مقررات تجاری مورد قبول کشورهائی که مسئولیت بخش اعظم تجارت جهانی را بر عهده داشتند، باقی ماند. ۱ - تاریخچهزمینههای اولیه شکل‌گیری فعالیت‌های تجارت جهانی به‌سال‌های پس از جنگ‌های جهانی اوّل و دوّم و بحران‌های ناشی از آن‌ها، به‌خصوص در میان کشورهای اروپایی (نظیر رکود، بیکاری، عدم‌تعادل در تراز پرداخت‌ها و غیره) برمی‌گردد. از طرف دیگر، رویه‌های حمایتی و اتخاذ سیاست‌های محدودکننده تجارت که غالبا به‌انگیزه رشد توسعه صنایع داخلی و حمایت مؤثر از آن‌ها از سوی کشورهای جهان اعمال می‌گردید، از جمله موانع جدی بر سر راه توسعه تجارت آزاد جهانی محسوب می‌شد. بر این اساس، کشورهای مختلف جهان، به‌خصوص کشورهای صنعتی غرب، اقدام به برقراری یک سیستم جهانی تجارت برای مقابله با عدم تعادل‌های اقتصادی و استفاده از رویه‌های حمایتی به‌منظور حمایت از صنایع داخلی کردند. قدم اول در ۱۹۴۴ در برتون وودز (Bretton woods) آمریکا برداشته شد و کنفرانسی متشکل از نمایندگان دو کشور صنعتی جهان آن روز؛ یعنی آمریکا و انگلستان برگزار گردید. نتیجه این کنفرانس، ایجاد سیستم مالی بین‌المللی تحت عنوان سیستم برتون وودز بود. چنان‌که تاسیس و تشکیل صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، به‌منظور کمک به بازسازی اقتصاد کشورهای اروپایی بعد از جنگ، از جمله نتایج کنفرانس مذکور بود و قرار شد، تا در خصوص روابط تجاری بین‌المللی تشکیلات جداگانه‌ای به‌وجود آید. [۱]
معاونت امور اقتصادی، سازمان تجارت جهانی و آثار اقتصادی الحاق ایران به آن، تهران، وزارت امور اقتصاد و دارایی، ۱۳۷۴، چاپ اول، ص۱۳۷-۱۴۴.
در فوریه ۱۹۴۶ از طریق سازمان وابسته به سازمان ملل به‌نام UN ECOSOC در اولین گردهمایی، قطعنامه‌ای برای تهیه پیش‌نویس یک منشور تجارت سازمان تجارت بین‌المللی صادر شد. در این زمان آمریکا، پیش‌نویس منشور سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) را پیشنهاد کرد و در اکتبر ۱۹۴۶ یک کمیته مقدماتی در لندن تشکیل گردید. [۲]
پورمقیم، سیدجواد، اقتصاد بین‌الملل (۱) تجارت بین‌الملل، تهران، سمت، ۱۳۸۲، چاپ اول، ص۶۰۲-۶۰۹.
با این مقدمات، سرانجام کنفرانس تجارت و اشتغال ملل متحد، معروف به کنفرانس هاوانا، در سال ۱۹۴۷ با حضور نمایندگان ۵۶ کشور دنیا در پاییتخت کوبا تشکیل شد. در این کنفرانس، بسیاری از کشورها از جمله کشورهای در حال توسعه، با منشور هاوانا برای تاسیس یک سازمان تجارت بین‌المللی به مخالفت برخاستند. پس از پنج ماه، مذاکره کشورهای شرکت‌کننده در مورد طرح منشور به توافق رسیدند و طرح مذکور از طرف هیات نمایندگی به امضا رسید. یکی از خواسته‌های مهم این منشور، تاسیس سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) بود. [۳]
بزرگی، وحید، درآمدی بر سازمان تجارت جهانی و الحاق ایران، تهران، قومس، ۱۳۸۶، ص۶-۹.
۲ - دلیل عدم‌تشکیل ITOپیش‌نویس اساسنامه سازمان تجارت بین‌المللی در کنفرانس ۱۹۴۸ هاوانا نهایی گردید، ولی سازمان مذکور هرگز موجودیت پیدا نکرد. علت اصلی این امر عدم‌تصویب کنگره آمریکا بود. رئیس جمهور وقت آمریکا در سال ۱۹۴۹ پیش‌نویس اساسنامه را به کنگره ارائه نمود. ولی تا سال ۱۹۴۸ وضعیت اضطراری دوران جنگ برای ایجاد سازمان‌های جدید، جای خود را گرایش به عادی‌سازی داده بود. از سوی دیگر با انتخابات ۱۹۴۸ ایالات متحده جمهوری‌خواهان اکثریت کرسی‌ها در کنگره را به خود اختصاص داده بودند؛ در حالی‌که رئیس جمهور، همچنان از دموکرات‌ها بود. بدون تردید، عوامل دیگری بر این روند تاثیرگذار بودند. اما در پایان سال ۱۹۵۰ رئیس جمهور وقت آمریکا (ترومن) اعلام نمود، که دیگر تصویب اساسنامه را از کنگره درخواست نخواهد کرد و بدین‌ترتیب، هرگونه شانسی برای موجودیت یافتن سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) از بین رفت. اگر چه سایر کشورها می‌توانستند تاسیس این سازمان را پیگیری کنند؛ ولی در این مقطع زمانی با برتری قدرت اقتصادی آمریکا در جهان (که هیچ‌گونه آسیبی در جنگ ندیده بود) هیچ کشوری تمایل نداشت، که وارد سازمان تجارت بین‌المللی (ITO) شود. نتیجتا ITO هیچ‌گاه وجود خارجی پیدا نکرد. [۴]
جکسون، اچ جان، نهادهای بین‌المللی تجارت: گات و سازمان تجارت جهانی، محمدجعفر قنبری، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره ۲۸، سال ۱۳۸۲، ص۱۶۶-۱۶۷.
۳ - سازمان‌های اقتصادی متاثر از ITOیکی از بخش‌های سازمان تجارت بین‌المللی یک قرارداد ۳۴ ماده‌ای بود که در ۳۰ اکتبر ۱۹۴۷ بین ۲۳ کشور که عمدتا صنعتی بودند امضا گردید. این قرارداد همان موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) بود. [۵]
بزرگی، وحید، درآمدی بر سازمان تجارت جهانی و الحاق ایران، تهران، قومس، ۱۳۸۶، ص۸.
اگرچه گات موقت بود، ولی تنها ابزار چندجانبه‌ای بود که برای اداره کردن تجارت بین‌المللی از سال ۱۹۴۸ تا تشکیل سازمان تجارت جهانی در سال ۱۹۹۵ کاربرد داشت. اما در دهه ۱۹۸۰ گات بازنگری کامل پیدا کرد؛ که این امر منجر به برگزاری دور اروگوئه و در نهایت تاسیس سازمان تجارت جهانی شد. [۶]
بخش اطلاعات و روابط رسانه سازمان تجارت جهانی، تجارت در آینده، درآمدی بر سازمان تجارت جهانی، محمدجواد ایروانی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، ۱۳۸۳، ص۱۵-۱۷.
هم اکنون تعداد سازمان‌های فعّال در حوزه اقتصاد بین‌المللی کم نیستند و از ۳۹۰۰ سازمان بین دولتی که در سالنامه سازمان‌های بین‌المللی از آن‌ها نام برده شده، حداقل از ۳۰۰ سازمان می‌توان نام برد، که با مسائل اقتصادی سر و کار دارند و به‌طور کلی این سازمان اقتصادی، کارکردهای مختلفی دارند. یک دسته از این سازمان‌ها که شامل سازمان‌های اقتصادی عمومی است با هدف حل مشکلات بخش‌های مختلف اقتصادی ایجاد شده است. از این‌رو کشورهای زیادی (نه ضرورتا تمام کشورها) را تحت تاثیر قرار می‌دهند. سازمان‌های وابسته به سیستم برتون وودز متشکل از صندوق بین‌المللی پول (IMF)، بانک جهانی و سازمان تجارت جهانی (WTO) هسته اصلی این سازمان‌ها را تشکیل می‌دهند. [۷]
جکسون، اچ جان، نهادهای بین‌المللی تجارت: گات و سازمان تجارت جهانی، محمدجعفر قنبری، مجله حقوقی، نشریه دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، شماره ۲۸، سال ۱۳۸۲، ص۱۵۲.
۴ - پانویس
۵ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «سازمان تجارت بین الملل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۳/۱۴. رده‌های این صفحه : بازرگانی بین‌المللی | تجارت بین‌الملل | توسعه اقتصادی | حقوق تجارت بین‌الملل | رشد اقتصادی | سازمان تجارت جهانی | سازمان‌های بین‌المللی اقتصادی | سرمایه‌گذاری | نظام سرمایه‌داری | واژگان اقتصادی
|